[:nl]herinneringen delen, deel 1 [:en] Sharing memories, part 1[:]

[:nl] Op Pad met een Concept Boek

In juni 2019 ben ik terug in Phnom Penh. Ik heb een conceptboek meegenomen. Een boek dat ik heb gemaakt met een fotoboeken programma. Ziet er strak uit. Het boek heb ik in een zwarte doos gedaan. Zo moet het worden aangeboden aan de Ambassadeur van de Verenigde Staten, volgend jaar, 50 jaar na het bombardement op deze familie.

Vann’s Story is de werktitel. En UN-SEEN is al geboren.

Vann en ik gaan een nieuw avontuur aan. Hoe krijgen we een boek als dit gedrukt, wat gaat dat kosten, wie gaat het verkopen?

En komt het klaar voor 13 januari 2020?

Grootse plannen, maar hoe te verwezenlijken?

Ontmoeting met Thorn

Op mijn verzoek neemt Vann me mee naar zijn broer Thorn (1950). Thorn en zijn vrouw runnen een rijsthandel, zowel groothandel als voor consumenten op lokale markten.

Ik heb er een beeld bij, bij die ontmoeting met Thorn maar die is ver bezijden de werkelijkheid.

We stoppen met de tuk tuk voor de opslagruimte van Thorn. Die lijkt wat verbaasd zijn broer en die witte dame te zien, maar hij komt wel op ons af en wij groeten op de Cambodjaanse wijze.

Vann laat het conceptboek aan zijn broer zien. Hij vertelt van het boek en dat het over het bombardement gaat.

En dan gebeurt er iets onverwachts:

Thorn wordt emotioneel, gebaart dat het zulke nog kleine kinderen waren toen zij om het leven zijn gekomen.

Hij bedwingt amper zijn tranen. Ook Vann kijkt op. Dat had hij niet verwacht.

We maken een lunch afspraak voor twee dagen later. Bij een traditionele Khmer maaltijd vertelt Thorn aan Vann wat er toen gebeurd is. Voor Vann is dat een volstrekt nieuw verhaal en hij hoort met stijgende verbazing aan wat er echt gebeurd is, in details.

Thorn’s verhaal, 1

Thorn vertelt hoe hij en zijn zus Loon (1956-1983) door hun vader Nget Both naar de nabijgelegen kliniek in Chhonca Andung waren gestuurd. Ze moesten daar gaan helpen en leren voor de zieken en gewonden te zorgen. Beiden waren daar onlangs begonnen toen de scholen sloten.

Op een gegeven moment in de middag horen en zien ze in de verte een bombardement. Ze kijken elkaar aan, op hun dorp? Vlammen komen hoog boven de bomen uit en grote rookwolken vormen zich.

Korte tijd later komt een buurtgenoot langsrijden:

“Blijf hier, het is er vreselijk! Wacht op je ouders ze komen deze kant op.” is de boodschap.

In angstige afwachting zien ze de tuk tuk komen met een onderweg gestorven kind, Mom, slechts 10 jaar oud. Rim, 11 jaar, is enorm verbrand en leeft nog. Ry, 8 jaar heeft brandwonden en leeft nog, Cham Rean, 6 jaar oud, heeft brandwonden en leeft nog. Hij hoort van de ouders dat Rourng, 7 jaar, en Chhuch, 3 jaar, zijn overleden.

Rim, Ry en Cham Rean worden opgenomen in de eenvoudige kliniek en hun wonden worden verzorgd. Voor Rim is het te laat, hij sterft een paar dagen later en wordt begraven in de buurt van de kliniek. Het lichaam van Mom wordt mee teruggenomen naar Bosthlan Village.

Ry en Cham Rean krijgen een tetanusprik en worden verzorgd en verpleegd. Voor Cham Ream is het uiteindelijk niet genoeg, hij sterft drie maanden later in Siem Reap.

Ry heeft het overleefd.

Thorn’s verhaal, 2

Thorn en Vann lijken uitgeput na het delen van de herinneringen die zo levendig zijn, ook nu nog na 50 jaar.

En eenmaal begonnen om hierover te spreken, is er geen houden meer aan.

Thorn is 19 als dit drama gebeurt. Tot kort daarvoor ging hij nog naar school, College. Zijn vader wilde dat hij een goede opleiding zou krijgen. Hij moest er ver voor reizen en regelmatig trof hij dan soldaten van het Cambodjaanse leger die hem staande hielden. Gelukkig kon hij zich beroepen op zijn status als student door zijn collegekaart te laten zien.

Maar de scholen zijn gesloten, er is teveel onrust in de provincie Kompong Cham en waarschijnlijk ook daarbuiten. En dus zijn hij en Loon naar Chhonca Andung gestuurd om te leren zorgen voor zieken en gewonden. Het is een kleine, primitieve kliniek die wordt gerund door leden van de Rode Khmer.

De familie woont ongeveer twee weken in een tweede huis dat ze bezitten. Als Cham Rean en Ry voldoende hersteld zijn, gaan ze op pad naar Siem Reap. Ze zijn drie maanden onderweg. De oudste kinderen hebben hun fietsen volgeladen en nemen een klein kind achterop. De vader heeft een mobilette waarop ook gefietst kan worden en ook die wordt volgeladen met het restant van hun huisraad. Khun Ann en de baby rijden mee. En ondertussen is de moeder Khun Ann, niet in staat de baby te voeden. Onderweg worden zogende vrouwen aangeklampt om ook Vann te voeden.

Ze vinden onderdak in de tempels van Angkor Wat. Hier wonen mensen in eenvoudige hutten en zij sluiten zich aan bij de vluchtelingen uit de oostelijke provincies.

De mannen zetten een handeltje op, de vrouwen koken en bakken voor de verkoop.

Het is een uiterst sober leven.

Thorn’s verhaal, 3

Thorn vertelt dat de witte Khmer jacht maken op de vader Nget Both. Hij vertelt ook dat hij en zijn broers uiterst omzichtig moeten reizen om het Cambodjaanse leger te ontlopen. Het zijn gevaarlijke tijden. En ondertussen bombardeert de Amerikaanse luchtmacht het gehele oostelijke deel van Cambodja.

Carpet bombing, zoals dat heet.

De familie besluit na 1,5 jaar toch terug te willen keren naar hun eigen dorp Bosthlan Village, hun eigen boerderij weer op te bouwen. Er zijn immers de plantages en ze hebben voldoende bij elkaar gesprokkeld om dat ook te kunnen doen.

De mobilette wordt verkocht en een os en een kar aangeschaft. De kar wordt volgeladen. Khun Ann is in verwachting.

Onderweg wordt gehandeld door de mannen en daarmee wat geld verdiend. De vrouwen koken en bakken en verkopen dat op de markten die ze onderweg passeren.

Ze blijven onderweg in Pralay een tijd schuilen. Thorn ontmoet hier zijn eerste vrouw Si Yeat. Ze trouwen voor ze verder trekken naar Bosthlan Village.

Het dorp, de landerijen en hun huis zijn erg beschadigd. De familie gaat aan het werk, herbouwen van het huis, de plantages weer bewerken. Ze moeten oppassen voor de bommen die regelmatig in de (verre) omgeving vallen en voor de niet geëxplodeerde bommen en granaten in het veld.

Thorn en Vann, ze blijven praten en flarden worden niet vertaald, zo gaan ze in hun verhaal op. Dan belt Chhoun, Thorn’s vrouw dat zijn klant staat te wachten. We nemen afscheid en ik merk nu pas dat ik hiervan geen enkele foto heb gemaakt, ben ik nu de fotograaf of…

[:en] Setting out with a first draft

In June of 2019, I am in Phnom Penh once again. I’ve brought a draft version of the book along with me. Made with a program for photo books. Looks neat. I’ve placed the book in a black box. This is how it is to be presented to the US Ambassador, next year, 50 years after the bombing of this family.

Vann’s Story is the working title.

This is the birth of UN-SEEN.

Vann and I enter upon a new adventure. How do we get a book like this printed, what will it cost, who is going to sell it?

And will it be completed by January 13^th, 2020?

Big plans, but can they be realized?

Meeting Thorn

At my request, Vann takes me to see his brother Thorn (1950). Thorn and his wife run a rice business, both for wholesale and for consumers at local markets.

I have a rough idea of what to expect from the meeting with Thorn, but it isn’t even close to the truth.

We stop our tuk-tuk in front of Thorn’s storage. He seems slightly surprised at the sight of his brother and this white lady, but he does approach us and we greet each other as Cambodians do.

Vann shows his brother the draft. He tells him about the book, and about how it focuses on the bombing.

And then something unexpected happens:

Thorn gets emotional, gesturing how small the kids had been when they lost their lives.

He barely holds back his tears. Vann, too, is surprised. This is not something he had anticipated.

We agree to have lunch two days later. Over a traditional Khmer meal, Thorn tells Vann about what took place back then. This story is entirely new to Vann, and with growing astonishment he hears about what really happened, in detail.

Thorn’s story, 1

Thorn explains how he and his sister Loon (1956–1983) had been sent by their father, Nget Both, to a nearby clinic in Chhonca Andung. They were to help out there and learn how to care for the sick and the injured. They had both started working there only recently, after the schools had closed.

One afternoon, they hear and see a bombing take place in the distance. They look at each other: could it be their village? Flames rise up high above the trees, and large clouds of smoke appear.

Shortly afterwards, a neighbor stops by.

The message: “Stay here, it’s horrible! Wait for your parents, they are on their way.”

An anxious anticipation, they see the tuk-tuk approach. It carries a sibling of theirs who died on the way: Mom, just 10 years of age. Rim, age 11, is terribly burnt, but still alive. 8-year-old Ry has incurred burns but is still alive, as is 6-year-old Cham Rean. Thorn hears from his parents that Rourng, 7, and Chhuch, 3, have both died.

Rim, Ry and Cham Rean are admitted to this simple clinic and their wounds are attended to. For Rim, it is too late. He dies a few days later, and is buried near the clinic. Mom’s body is transported back to Bosthlan Village.

Ry and Cham Rean receive a tetanus shot and are nursed and looked after. Eventually, for Cham Rean, it is to no avail. He dies three months later, in Siem Reap.

Ry survives.

Thorn’s story, 2

Thorn and Vann seem exhausted after sharing the memories that, even after 50 years, are so vivid.

And once these conversations have started, there is no stopping them.

Thorn himself is 19 years of age when the tragedy takes place. Up until shortly before, he had still been going to school, to college. His father wanted him to get a good education. He needed to travel some distance, and was regularly stopped by soldiers of the Cambodian army. Luckily, he could always count on his status as a student and show them his college card.

But the schools were closed, due to the level of unrest within Kompong Cham province and probably in its surrounding area as well. Therefore, he and Loon are sent to Chhonca Andung to learn how to care for those who are sick or wounded. It is a small, primitive clinic, run by members of the Khmer Rouge.

For about two weeks, they all take up residence in a second house that the family owns. Once Cham Rean and Ry have recovered sufficiently, they head towards Siem Reap. It takes them three months to get there. The eldest children’s bicycles are packed with things, and they carry the small children on the back. The father also has a moped that can be cycled upon, and it is fully laden with the rest of their belongings. Khun Ann and the baby also undertake this journey. Meanwhile the mother, Khun Ann, is no longer capable of breastfeeding the baby. En route, they appeal to any nursing women, asking them to feed Vann as well.

They find shelter in the temples of Angkor Wat. People are living there in simple huts, and they join up with refugees from the eastern provinces.

The men set up a small business, the women cook and bake food to sell.

It is an utterly frugal existence.

Thorn’s story, 3

Thorn tells us that their father, Nget Both, is wanted by the Khmer Sâ (White Khmer). He explains how cautious he and his brothers need to be when traveling, in order to avoid the Cambodian army. These are dangerous times. And while all of this is going on, the US Air Force is in the process of bombing the entire eastern region of Cambodia.

Carpet bombing, as it’s known.

One and a half years later, the decision is made to return home to Bosthlan Village after all, and to restore the family farm. The plantations remain, and they have managed to save up enough to make this all possible.

The moped is sold, and they purchase an ox and a cart. The cart is filled to the brim. Khun Ann is pregnant.

The men continue to trade goods along the way and manage to make a little money. The women cook and bake, selling the food on markets that they come past.

For a little while, they take shelter in Pralay. That is where Thorn meets his first wife, Si Yeat. Before continuing on their journey, they are married.

The village, the estate and the house are all hugely damaged. The family gets to work, starts rebuilding the house and working the land once again. They need to watch out for the bombs that are still regularly falling in the (wider) area, as well as for the unexploded bombs and grenades in the fields.

Thorn and Vann just keep on talking, so absorbed in the story that some bits end up going untranslated. Then Chhoun, Thorn’s wife, calls to say that his client is waiting for him.

We say our farewells, and it is only then that I realize I haven’t taken a single picture of this encounter. Am I the photographer here, or…

[:]