Op Pad met een Concept Boek
In juni 2019 ben ik terug in Phnom Penh. Ik heb een conceptboek meegenomen. Een boek dat ik heb gemaakt met een fotoboeken programma. Ziet er strak uit. Het boek heb ik in een zwarte doos gedaan. Zo moet het worden aangeboden aan de Ambassadeur van de Verenigde Staten, volgend jaar, 50 jaar na het bombardement op deze familie.
Vann’s Story is de werktitel. En UN-SEEN is al geboren.
UN-SEEN
The destruction of a village Vann’s story of the bombing raid on 13 January 1970
Vann en ik gaan een nieuw avontuur aan. Hoe krijgen we een boek als dit gedrukt, wat gaat dat kosten, wie gaat het verkopen?
En komt het klaar voor 13 januari 2020?
Grootse plannen, maar hoe te verwezenlijken?
Ontmoeting met Thorn
Op mijn verzoek neemt Vann me mee naar zijn broer Thorn (1950). Thorn en zijn vrouw runnen een rijsthandel, zowel groothandel als voor consumenten op lokale markten.
Ik heb er een beeld bij, bij die ontmoeting met Thorn maar die is ver bezijden de werkelijkheid.
We stoppen met de tuk tuk voor de opslagruimte van Thorn. Die lijkt wat verbaasd zijn broer en die witte dame te zien, maar hij komt wel op ons af en wij groeten op de Cambodjaanse wijze.
Vann laat het conceptboek aan zijn broer zien. Hij vertelt van het boek en dat het over het bombardement gaat.
En dan gebeurt er iets onverwachts:
Thorn wordt emotioneel, gebaart dat het zulke nog kleine kinderen waren toen zij om het leven zijn gekomen.
Hij bedwingt amper zijn tranen. Ook Vann kijkt op. Dat had hij niet verwacht.
We maken een lunch afspraak voor twee dagen later. Bij een traditionele Khmer maaltijd vertelt Thorn aan Vann wat er toen gebeurd is. Voor Vann is dat een volstrekt nieuw verhaal en hij hoort met stijgende verbazing aan wat er echt gebeurd is, in details.
Thorn’s verhaal, 1
Thorn vertelt hoe hij en zijn zus Loon (1956-1983) door hun vader Nget Both naar de nabijgelegen kliniek in Chhonca Andung waren gestuurd. Ze moesten daar gaan helpen en leren voor de zieken en gewonden te zorgen. Beiden waren daar onlangs begonnen toen de scholen sloten.
Op een gegeven moment in de middag horen en zien ze in de verte een bombardement. Ze kijken elkaar aan, op hun dorp? Vlammen komen hoog boven de bomen uit en grote rookwolken vormen zich.
Korte tijd later komt een buurtgenoot langsrijden:
“Blijf hier, het is er vreselijk! Wacht op je ouders ze komen deze kant op.” is de boodschap.
In angstige afwachting zien ze de tuk tuk komen met een onderweg gestorven kind, Mom, slechts 10 jaar oud. Rim, 11 jaar, is enorm verbrand en leeft nog. Ry, 8 jaar heeft brandwonden en leeft nog, Cham Rean, 6 jaar oud, heeft brandwonden en leeft nog. Hij hoort van de ouders dat Rourng, 7 jaar, en Chhuch, 3 jaar, zijn overleden.
Rim, Ry en Cham Rean worden opgenomen in de eenvoudige kliniek en hun wonden worden verzorgd. Voor Rim is het te laat, hij sterft een paar dagen later en wordt begraven in de buurt van de kliniek. Het lichaam van Mom wordt mee teruggenomen naar Bosthlan Village.
De restanten van het kliniek
Ry en Cham Rean krijgen een tetanusprik en worden verzorgd en verpleegd. Voor Cham Ream is het uiteindelijk niet genoeg, hij sterft drie maanden later in Siem Reap.
Ry heeft het overleefd.
Thorn’s verhaal, 2
Thorn en Vann lijken uitgeput na het delen van de herinneringen die zo levendig zijn, ook nu nog na 50 jaar.
En eenmaal begonnen om hierover te spreken, is er geen houden meer aan.
Thorn is 19 als dit drama gebeurt. Tot kort daarvoor ging hij nog naar school, College. Zijn vader wilde dat hij een goede opleiding zou krijgen. Hij moest er ver voor reizen en regelmatig trof hij dan soldaten van het Cambodjaanse leger die hem staande hielden. Gelukkig kon hij zich beroepen op zijn status als student door zijn collegekaart te laten zien.
Maar de scholen zijn gesloten, er is teveel onrust in de provincie Kompong Cham en waarschijnlijk ook daarbuiten. En dus zijn hij en Loon naar Chhonca Andung gestuurd om te leren zorgen voor zieken en gewonden. Het is een kleine, primitieve kliniek die wordt gerund door leden van de Rode Khmer.
De familie woont ongeveer twee weken in een tweede huis dat ze bezitten. Als Cham Rean en Ry voldoende hersteld zijn, gaan ze op pad naar Siem Reap. Ze zijn drie maanden onderweg. De oudste kinderen hebben hun fietsen volgeladen en nemen een klein kind achterop. De vader heeft een mobilette waarop ook gefietst kan worden en ook die wordt volgeladen met het restant van hun huisraad. Khun Ann en de baby rijden mee. En ondertussen is de moeder Khun Ann, niet in staat de baby te voeden. Onderweg worden zogende vrouwen aangeklampt om ook Vann te voeden.
Ze vinden onderdak in de tempels van Angkor Wat. Hier wonen mensen in eenvoudige hutten en zij sluiten zich aan bij de vluchtelingen uit de oostelijke provincies.
De mannen zetten een handeltje op, de vrouwen koken en bakken voor de verkoop.
Het is een uiterst sober leven.
Thorn’s verhaal, 3
Thorn vertelt dat de witte Khmer jacht maken op de vader Nget Both. Hij vertelt ook dat hij en zijn broers uiterst omzichtig moeten reizen om het Cambodjaanse leger te ontlopen. Het zijn gevaarlijke tijden. En ondertussen bombardeert de Amerikaanse luchtmacht het gehele oostelijke deel van Cambodja.
Carpet bombing, zoals dat heet.
De familie besluit na 1,5 jaar toch terug te willen keren naar hun eigen dorp Bosthlan Village, hun eigen boerderij weer op te bouwen. Er zijn immers de plantages en ze hebben voldoende bij elkaar gesprokkeld om dat ook te kunnen doen.
De mobilette wordt verkocht en een os en een kar aangeschaft. De kar wordt volgeladen. Khun Ann is in verwachting.
Onderweg wordt gehandeld door de mannen en daarmee wat geld verdiend. De vrouwen koken en bakken en verkopen dat op de markten die ze onderweg passeren.
Ze blijven onderweg in Pralay een tijd schuilen. Thorn ontmoet hier zijn eerste vrouw Si Yeat. Ze trouwen voor ze verder trekken naar Bosthlan Village.
Het dorp, de landerijen en hun huis zijn erg beschadigd. De familie gaat aan het werk, herbouwen van het huis, de plantages weer bewerken. Ze moeten oppassen voor de bommen die regelmatig in de (verre) omgeving vallen en voor de niet geëxplodeerde bommen en granaten in het veld.
Thorn en Vann, ze blijven praten en flarden worden niet vertaald, zo gaan ze in hun verhaal op. Dan belt Chhoun, Thorn’s vrouw dat zijn klant staat te wachten. We nemen afscheid en ik merk nu pas dat ik hiervan geen enkele foto heb gemaakt, ben ik nu de fotograaf of…