[:nl]Een eenvoudige ceremonie 1
21 november 2019
Tijdens de toer in juni 2019, hebben Vann en ik samen de plaquette al uitgezocht. Hij stond erop dat de namen in het Khmer en in het Engels zouden worden weergegeven. Over de precieze spelling is nog wel gesteggeld.
Op 20 november rijden we naar het dorp, nemen een kijkje bij het graf. Het is compleet overwoekerd met onkruid. Vann begint er wat aan te trekken maar geeft het ook weer op. We kijken hoe de plaquette van marmer te bevestigen. Hij weet wel wat.
Op het erf pakt hij de plaquette uit en laat die aan zijn moeder Khun Ann zien. De oude dame van 90 duikt een beetje in elkaar bij het zien van alle namen die Vann stuk voor stuk wijst en voorleest. Zij leest niet.
Mijn echtgenoot en ik overnachten in een nabijgelegen pension, Vann gaat zorgen voor een opgeruimd graf en iemand die de plaquette gaat bevestigen.
De volgende dag rijden we na een eenvoudig ontbijt van noodle soep terug naar het erf. De zussen en wat andere familieleden zitten al klaar voor vertrek. Ze hebben een mat, wierook, flesjes water, wat fruit klaargelegd. Vann gaat de monniken en de begeleider uit de tempel halen, wij lopen alvast richting graf.
Een eenvoudige ceremonie 2
21 november 2019
Het is ontroerend om de zussen te zien samen met Oun’s jonge kinderen en Loon’s dochter die de plaquette meezeult en liefdevol de namen streelt. Tussen de bananenbomen bestudeert de tante alle namen.
Dan komen de jonge monniken met begeleider, pakt Vann de plaat op de schouders en loopt tussen de gewassen door, door de cashewnoten plantage naar het graf. Het graf ziet er keurig uit.
De zussen maken alles klaar voor de ceremonie, zoveel mogelijk in de schaduw want als altijd is het heet en vochtig.
Dan start een kort ceremonie, voor ons onverstaanbaar, maar zo intens. De jongste kinderen doen mee en maken er ook een spelletje van. Ik moet regelmatig kijken naar Ry die wat achteruit is gaan zitten onder de boom en zich koelte toezwaait met de hoed. Ze is er zo bij aanwezig.
Datzelfde geldt voor Loon’s dochter. Zij rouwt om haar moeder die meer dan 30 jaar geleden om het leven kwam.
En het is alsof ik als fotograaf unseen blijf, ik kan rondlopen en foto’s maken van dichtbij.
Dan is het tijd om de plaquette te bevestigen. Een neef uit het dorp komt met een emmertje cement en hij smeert dat op de plaquette. Op aanwijzingen van Vann en Ry wordt het bevestigd naast het trapje.
Ze willen een foto van hen beiden bij dit graf en dat maak ik nog.
Dan gaat de stoet weer huiswaarts. Het voelt lichter dan vanochtend vroeg. Op het erf drinken we nog wat, de zussen kletsen met de moeder.
We nemen afscheid en hopen hen spoedig weer te zien als het boek er daadwerkelijk is!
[:en]A modest ceremony 1
November 21, 2019
Vann and I had already selected a plaque together, during our trip in June of 2019. He had insisted that the names should be displayed in both Khmer and English. It had taken some time to agree on the exact spelling.
On November 20, we drive to the village and pay a visit to the grave. It’s completely overgrown with weeds. Vann starts pulling at them, but soon gives up again. We look to see how we can attach the marble plaque. He knows a way.
Back at the farm, he unpacks the plaque and shows it to his mother Khun Ann. The 90-year-old woman hunches up ever so slightly at the sight of all the names, as Vann points and reads them aloud, one after the other. She doesn’t read along.
My husband and I spend the night in a nearby guest house. Vann sees to it that the grave is cleaned and that the plaque can be hung up.
The next day, we drive back to the farm after a simple breakfast of noodle soup. The sisters and some other family members are ready and waiting. They have laid out some things, including a mat, incense, bottles of water, and some fruit. Vann goes to fetch the monks and the supervisor from the temple, as the rest of us make our way towards the grave.
A modest ceremony 2
November 21, 2019
It’s touching, seeing the sisters together with Oun’s young children and Loon’s daughter who is hauling the plaque along, lovingly caressing the names on it. Among the banana trees, the aunt examines all of the names.
The young monks arrive with the supervisor. Vann lifts up the plaque onto his shoulders and makes his way through the crops, over the cashew plantation, towards the grave. The grave looks neat and tidy.
The sisters get everything ready for the ceremony, in the shade if they can, since it is as hot and humid as ever.
A short ceremony commences. Incomprehensible to us, but so intense. The youngest children join in, turning it into a bit of a game. Ry keeps catching my eye, sat back underneath a tree, waving her hat for some cool air. In her own way, she is very present.
The same goes for Loon’s daughter. She is mourning for her mother, who lost her life over 30 years ago.
As a photographer, I manage to stay unseen: able to walk around, taking pictures from up close.
The time comes to secure the plaque. A cousin from the village arrives with a bucket of cement, which he spreads onto the plaque. Under the instruction of Vann and Ry, it is placed next to the steps.
They ask for a picture of the two of them at the graveside, which I take.
Then, in procession, we return homeward. It feels lighter than it had earlier that morning. We share a drink at the farm, and the sisters chat to the mother.
We say our farewells, hoping to see them again soon once the book has arrived!
[:]